معرفی علائم کمبود آهن و روش‌های درمان کم خونی
بیماری کم‌خونی در افراد به دلیل فقر آهن در رژیم غذایی و یا عدم جذب آهن توسط بدن بروز پیدا میکند. کم‌خونی یک بیماری شایع است و افراد زیادی دچار فقر آهن یا کم‌خونی به همراه علائم کمبود آهن هستند. این بیماری تا زمانی که تشدید نشود علائمی را از خود بروز نمی‌دهد. در بین خانم‌ها و دختران در سن باروری به دلیل خونریزی ماهانه، بارداری، زایمان و شیردهی این عارضه بیشتر از آقایان دیده میشود. نتایج تحقیقات انجام شده مبنی بر این است که درصد بیشتری از خانم‌ها با داشتن عارضه کم‌خونی باردار می‌شوند که مشکلات خیلی جدی برای مادر و جنین به همراه دارد. در ادامه با این مطلب داروپلاس همراه باشید تا درباره علائم کمبود آهن بیشتر بدانید.
در این مطلب می خوانیم
- اهمیت تنظیم آهن خون بدن
- علل بروز فقر آهن در بدن
- علائم کمبود آهن در بدن
- خستگی مفرط
- رنگ پریدگی
- نفس تنگی مداوم
- تپش قلب و نارسایی قلب
- تورم زبان و زخم لب‌ها
- بروز افسردگی
- سردرد و سرگیجه
- ایجاد سندروم پاهای بی‌قرار
- بروز هوس عجیب وغریب
- علائم کمبود آهن در بدن کودکان
- نشانه‌های بارز کمبود آهن در بدن
- مهمترین مواد غذایی حاوی آهن
- پیشگیری از کمبود آهن در بدن
- سؤالات رایج
اهمیت تنظیم آهن خون بدن
زمانی که در بدن گلبول‌های قرمز سالم خون یا هموگلوبین کاهش پیدا کند بیماری کم‌خونی یا آنمی بروز پیدا میکند. گلبول‌های قرمز وظیفه اکسیژن‌رسانی به دستگاه‌های مختلف بدن را به عهده دارد. زمانی که گلبول‌های قرمز کاهش می‌یابند و در اکسیژن‌رسانی بدن اختلال ایجاد میشود، باعث بروز مشکلاتی در اعضا و دستگاه‌های مختلف بدن و بروز علائم کمبود آهن می‌گردد. در حال حاضر شایع‌ترین کم‌خونی کمبود آهن است. برای ساخت هموگلوبین آهن مهمترین عنصر است و زمانی که جذب آهن کافی نباشد و یا به دلایلی مثل بارداری، خونریزی دوران قاعدگی بدن به آهن نیاز بیشتر داشته باشد، فرد دچار کم‌خونی خواهد شد.
تنظیم و تأمین آهن مورد نظر از طریق مکمل‌های آهن امکان‌پذیر است. در زمان انتخاب مکمل، حتماً به مقدار آهن، وضعیت جذب و تحمل گوارشی مکمل توجه داشته باشید. برخی مکمل‌ها به مقدار کافی آهن بدن را تأمین نمی‌کنند و نیاز است که آن مکمل را به دفعات در روز مصرف کنید. گاهی نیز باعث بروز عوارض مثل حالت تهوع، یبوست، درد دل، اسهال و تغییر رنگ مدفوع می‌گردند. در زمان انتخاب مکمل بهتر است با پزشک خود مشورت نمایید.
علل بروز فقر آهن در بدن
توجه به کمبود آهن بسیار مهم و ضروری است. برای ساخت هموگلوبین که پروتئین اصلی گلبول‌های قرمز خون که نقش انتقال اکسیژن در بین سلول‌های بدن و سیستم مختلف بدن را به عهده دارد، آهن مهمترین عنصر است. کمبود آهن باعث کاهش و پایین آمدن تعداد گلبول‌های قرمز خون است. بهتر است که در زمان مشاهده علائم کمبود آهن و کم‌خونی به رفع آن اقدام نمایید. در زمان کم‌خونی بافت‌های بدن و ماهیچه‌های بدن با کمبود اکسیژن مواجه می‌شوند و در این صورت کار خود را به درستی نمی‌توانند انجام دهند و در نتیجه بیماری کم‌خونی در بدن شیوع پیدا میکند. در سراسر جهان بیماری کم‌خونی انواع مختلفی دارد که شایع‌ترین آن کم‌خونی ناشی از فقر آهن است. از دلایل مهم کمبود آهن و کم‌خونی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- عدم دریافت و جذب آهن به دلیل رژیم غذایی محدود و ضعیف
- بیماری‌های التهابی روده
- افزایش نیاز بدن به آهن به دلیل بارداری در خانم‌ها
- افزایش نیاز بدن به آهن به دلیل خونریزی ماهانه و قاعدگی در دختران و زنان
علائم کمبود آهن در بدن
علائم کمبود آهن به شدت کم‌خونی، سرعت پیشرفت آن، سن و وضعیت سلامت عمومی بدن متفاوت است. برخی افراد ممکن است هیچ کدام از این علائم را در خود مشاهده نکنند و دچار کم‌خونی باشند که در بررسی‌های دوره‌ای سلامت بدن متوجه شوند. در ادامه به برخی نشانه‌ها و علائم کمبود آهن که شایع‌تر هستند خواهیم پرداخت.
خستگی مفرط
احساس خستگی در برخی افراد به عنوان یکی از علائم کمبود آهن شایع است. نیمی از افراد مبتلا به کم‌خونی با آن مواجه هستند. به این دلیل که آهن یک عنصر اصلی برای ساخت هموگلوبین است. هموگلوبین هم وظیفه انتقال اکسیژن در دستگاه‌های مختلف بدن را به عهده دارد. زمانی که بدن با کمبود آهن مواجه باشد و اکسیژن کافی به بافت‌ها و ماهیچه‌ها نرسید باعث کمبود انرژی در بدن میشود. قلب برای حرکت خون با اکسیژن کافی باید تلاش بیشتری داشته باشد و در این صورت باعث خستگی میشود. به همین دلیل باید عارضه کم‌خونی را جدی بگیرید. این نشانه خستگی مفرط در این روزها ممکن است به دلیل کار و مشغله زیاد باشد و تشخیص اینکه ممکن است از علائم کمبود آهن باشد کار دشواری است. با همه این‌ها برخی افراد که دچار کم‌خونی هستند در کنار خستگی مفرط احساس بی‌حوصلگی، عدم تمرکز یا عملکرد ضعیف در محل کار و پایین بودن سطح انرژی را هم به همراه دارند.
رنگ پریدگی
رنگ‌پریدگی پوست و همچنین قسمت داخلی پلک پایین چشم یکی دیگر از علائم کمبود آهن است. دلیل قرمزرنگ خون هموگلوبین موجود در گلبول‌های قرمز است. درزمانی که فقر آهن‌داریم باعث کاهش هموگلوبین می‌گردد، در این صورت رنگ خون هم کم میشود. در این حالت رنگ سالم خون به خاطر کمبود آهن از بین می‌رود. این رنگ‌پریدگی در افراد ممکن است در قسمت‌های دیگر بدن مثل صورت، لثه، داخل لب یا پلک پایین چشم و ناخن‌ها دیده شود. پزشک شما با دیدن این علائم با یک آزمایش خون کمبود آهن بدن شمارا تأیید میکند. رنگ‌پریدگی درزمانی که کم‌خونی در رنج متوسط یا شدید باشد بروز پیدا میکند.
نفس تنگی مداوم
بروز نفس‌تنگی مداوم در بدن به دلیل نبود اکسیژن کافی در بدن که این خود یکی از علائم کمبود آهن است. همان‌طور که گفته شد هموگلوبین وظیفه انتقال اکسیژن به دستگاه‌های مختلف بدن را بر عهده دارد. در زمانی که با کمبود آهن و کاهش هموگلوبین همراه باشیم میزان اکسیژن‌رسانی کاهش می‌یابد و ماهیچه‌های بدن برای انجام فعالیت‌های روزمره خود اکسیژن کافی را دریافت نمی‌کنند. در ادامه باعث افزایش سرعت تنفس میشود تا بتواند اکسیژن کافی را دریافت کند و باعث نفس‌تنگی میشود. اگر در انجام کارهای روزمره، بالا رفتن از پله، پیاده‌روی یا ورزش دچار تنگی نفس می‌شوید، کمبود آهن یکی از نشانه آن است.
تپش قلب و نارسایی قلب
بالا رفتن ضربان قلب به عنوان تپش قلب شناخته میشود که یکی دیگر از علائم کمبود آهن است. با توجه به این که کمبود آهن و کاهش هموگلوبین خون باعث کاهش اکسیژن‌رسانی خون می‌گردد در این صورت قلب فعالیت بیشتری میکند که خون با اکسیژن را انتقال دهد. این فعالیت زیاد قلب باعث افزایش ضربان قلب و نامنظم شدن آن شود. در موارد کم‌خونی شدید باعث بزرگ شدن قلب و نارسایی قلبی میشود.
تورم زبان و زخم لب‌ها
برخی مواقع با چک کردن داخل یا اطراف دهان می‌توانید نشانه‌ای از کم‌خونی را ببینید. به این شکل که التهاب، ورم و رنگ‌پریده زبان یکی از علائم کمبود آهن است. کمبود آهن و کاهش هموگلوبین باعث ایجاد لکه روی زبان می‌گردد. همچنین منجر به خشکی دهان، ترک‌های قرمز رنگ در گوشه‌های دهان و لب می‌گردد.
بروز افسردگی
همان‌طور که اشاره شد کاهش آهن و هموگلوبین منجر به کمبود اکسیژن در بدن می‌گردد که ممکن است باعث ایجاد احساس استرس و اضطراب شود. در نهایت بیماری افسردگی در فرد ایجاد می‌گردد.
سردرد و سرگیجه
بروز سردرد و سرگیجه بیشتر از علائم دیگر در بیماران مبتلا به کم‌خونی شیوع دارد. کاهش سطح آهن در خون و کاهش هموگلوبین باعث عدم اکسیژن‌رسانی کافی به مغز است و در این صورت رگ‌های مغزی متورم شده و منجر به فشار و سردرد میشود. برای سردرد دلایلی زیادی وجود دارد، ولی در صورت بروز سردردها و سرگیجه‌های مکرر میتوان یکی از علائم کمبود آهن باشد.
ایجاد سندروم پاهای بی‌قرار
سندرم پای بی‌قرار علائم مختلفی دارد که یکی از علائم آن کمبود آهن است. در این صورت در حالت استراحت احساس تکان دادن پاها بسیار شدید است و یا احساس خارش ناخوشایند در پاها ایجاد میشود. این علائم در شب و هنگام خوابیدن بیشتر بروز پیدا میکند. دلایل سندرم پای بی‌قرار هنوز ناشناخته هستند ولی میتوان گفت که افراد مبتلا به کم‌خونی بیشتر دچار این عارضه هستند.
بروز هوس عجیب وغریب
یکی دیگر از علائم کمبود آهن هوس‌های نامشخص به مواد غیر غذایی است. مثل میل به خوردن خاک رس، خاک، گچ یا کاغذ است که نشانه‌های کم‌خونی است که در دوران بارداری بیشتر بروز پیدا میکند.
علائم کمبود آهن در بدن کودکان
در کودکان و نوزادان مخصوصاً نوزادانی که در هنگام تولد وزن آن‌ها کم و یا نارس بودند و از شیر مادر به اندازه کافی تغذیه نداشته‌اند ممکن است به دلیل عدم دریافت آهن مورد نیاز در معرض کم‌خونی باشند. کودکان برای رشد نیاز به آهن اضافی دارند و اگر رژیم غذایی سالم و کافی نداشته باشند دچار کمبود آهن و کم‌خونی می‌شوند. علائم کمبود آهن در کودکان عبارت‌اند از:
- خستگی
- رنگ‌پریدگی پوست
- تحریک‌پذیری
- تپش قلب و ضربان سریع یا نامنظم قلب
- کاهش اشتها
- کند بودن روند افزایش وزن
- سرگیجه
- سردرد
- سبکی سر
نشانه‌های بارز کمبود آهن در بدن
آشنایی با علائم کمبود آهن می‌تواند به درمان به موقع کم‌خونی کمک کند. در ادامه به نشانه‌های بارز کم‌خونی اشاره شده است که عبارت‌اند از:
- ریزش مو و خشک شدن پوست و مو از علائم کم‌خونی است: در زمان کمبود آهن و کاهش هموگلوبین عمل خون‌رسانی به مو و پوست به خوبی انجام نمی‌گیرد. در این زمان باعث خشکی پوست و ضعیف شدن مو می‌گردد. ریزش شدید مو نتیجه کم‌خونی شدید است. ریزش روزانه مو در حالتی که کم باشد کاملاً طبیعی است ولی اگر میزان ریزش از حد متعادل خارج شود نشانه‌ای از کمبود آهن است.
- احساس اضطراب: کمبود آهن و کمبود اکسیژن در بافت‌های بدن ممکن است باعث بروز اضطراب شود. در هر حال با درمان کم‌خونی خیلی زود این نشانه بهبود می‌یابد.
- دست و پای سرد: عدم خون‌رسانی و اکسیژن‌رسانی به دست و پاها باعث احساس سرما در آن ناحیه میشود.
- عفونت‌های مکرر: آهن برای سیستم ایمنی ضروری و لازم است و کمبود آن باعث کاهش عملکرد درست سیستم ایمنی بدن و بروز عفونت در بدن می‌گردد.
مهمترین مواد غذایی حاوی آهن
برای رفع عارضه کم‌خونی بهتر است که نسبت به تأمین آهن مورد نیاز بدن اقدام نمایید. در ادامه به معرفی مواد غذایی سرشار از آهن خواهیم پرداخت:
- گوشت: در بین گوشت‌ها منابع بدون چربی گوشت گاو بیشترین میزان آهن قابل جذب برای بدن را دارا است. گوشت مرغ، بوقلمون، گوشت بره هم منابع خوبی برای آهن هستند.
- میگو: میزان آهن در میگو، صدف تقریباً مشابه گوشت است و به راحتی جذب بدن می‌گردد.
- لوبیا: علاوه بر اینکه لوبیا منبع خوب پروتئین است، این ماده غذایی در انواع مختلف منبع خوبی برای تأمین آهن است.
- کلم بروکلی: کلم بروکلی از جمله سبزی‌هایی است که هم آهن را دارد و هم ویتامین c که به بدن در جذب آهن کمک میکند.
- سبزیجات: شامل سبزیجات برگ سبز، لوبیا سبز و گوجه‌فرنگی منبع خوبی برای آهن است.
- میوه‌های خشک‌شده: میوه‌های خشک‌شده مثل برگه‌های زردآلو، هلو، آلو و کشمش منابع خوبی برای آهن هستند.
- مغزهای خوراکی: اکثر مغزهای خوراکی مثل بادام‌هندی، فندق، پسته و بادام حاوی آهن هستند. استفاده روزانه از این‌ها به عنوان وعده‌های مغذی بسیار مناسب برای تأمین آهن بدن است.
- دانه کدوتنبل: سرشار از آهن است و اگر به شکل بوداده قرار است مصرف کنید توجه داشته باشید روی حرارت بالا قرار ندهید.
- انواع نان: نان‌هایی که دارای سبوس هستند بیشترین مقدار آهن را دارند.
- میوه‌ها: میوه دارای آهن بالایی نیستند ولی سرشار از ویتامین c هستند که به جذب آهن در بدن کمک می‌شوند.
پیشگیری از کمبود آهن در بدن
با در نظر گرفتن رژیم غذایی درست می‌توانید آهن مورد نیاز بدن را تأمین نمایید. غذاهایی که آهن کافی را دارا است شامل زرده تخم‌مرغ، گوشت، ماهی، جگر، حبوبات و سبزیجات است. یکی از دلایل مهم فقر آهن و شیوع کم‌خونی میتوان به مواردی مثل تغذیه نامناسب، محدود و گیاهخواری که منجر به عدم جذب آهن کافی برای بدن می‌گردد. برای جذب بهتر آهن باید در نظر داشته باشید که آهن در محیط اسیدی معده بهتر جذب می‌گردد پس بهتر است که مکمل آهن یا مواد غذایی که آهن دارند را هم‌زمان با داروهای ضداسید معده مصرف نکنید. همچنین مصرف آهن به همراه شیر و لبنیات، مکمل کلسیم و منیزیم، مواد غذایی کافئین دار مثل چای و قهوه، غلات، توت‌فرنگی توصیه نمی‌گردد. در مقابل مصرف آهن به همراه ویتامین c باعث افزایش روند جذب آن میشود.
سؤالات رایج
در ادامه به برخی سوالات درباره علایم کمبود آهن در بدن پاسخ داده شده است.
عواملی مثل رژیم غذایی محدود و ضعیف که باعث عدم تأمین آهن مورد نیاز بدن می‌گردد. در این صورت سطح آهن بدن افت میکند و علائم کمبود آهن مثل رنگ‌پریدگی، سردرد، سرگیجه، ضعف و تنگی نفس بروز میکند.
اگر با کم‌خونی مواجه هستید می‌توانید برای درمان و تأمین آهن مورد نیاز بدن از نوشیدنی‌های ترکیبی زیر استفاده نمایید:
آب جعفری
جوانه یونجه، گزنه، آب
آب چغندر و مخمر آب جو
آب انگور و جعفری
شاه‌توت، توت‌فرنگی و سیب
شیر و کرفس
آب تربچه و شاهی
هویج، تربچه
آب هویج و شاهی
آب هویج، اسفناج و کرفس
موز باعث جذب و تأمین آهن مورد نیاز بدن می‌گردد.
آیا چای سیاه باعث کمبود آهن و کم خوبی میشود؟
با سلام و درود چای دارای مقدار زیادی تانن می باشد. این ماده مانع جذب آهن و کلسیم موجود در غذاهای مختلف می شود. چای و کم خونی بهم مرتبط هستند و نوشیدن زیاد چای باعث کم خونی می شود.