درباره خواص دارویی زعفران و کاربرد آن بیشتر بدانید

گل زعفران، گیاهی از تیره سوسن است که با نام علمی Crocus sativus شناخته می‌شود که خواص دارویی زعفران بر کسی پوشیده نیست. کلاله‌های طلایی رنگ این گل، خشک شده و به عنوان ادویه برای طعم دادن به غذاها و رنگ آمیزی مواد غذایی و سایر محصولات استفاده می‌شود. این ادویه یکی از گرانترین مواد غذایی در جهان است زعفران به عنوان طلای سرخ شناخته می‌شود. به طوری که قیمت آن معمولاً حدود پنج برابر وانیل و سی برابر هل است.

 دلیل قیمت بالای این ادویه خوش عطر، تریپلوئید بودن این گیاه است؛ به این معنا که بدون دخالت انسان نمی‌تواند در طبیعت رشد یا تولید مثل کند. همچنین گل زرشکی پر زرق و برق آن، با زحمت تکثیر و با دست برداشت شده و فقط صبح‌ها شکوفه می‌زند. برای تهیه یک کیلو زعفران، صد هزار گل استفاده می‌شود. هرچه دقت در کشت و برداشت بیشتر باشد، قیمت آن نیز بالاتر است.

زعفران به دلیل ترکیبات شیمیایی موجود در آن، پیکروکروسین و سافرانال، طعم مشخصی دارد. همچنین حاوی یک ترکیب شیمیایی کاروتنوئید طبیعی (کروسین) است که به زعفران رنگ زرد طلایی می‌بخشد. این صفات به همراه خواص دارویی، زعفران را به ماده‌ای ارزشمند در میان میلیون‌ها ماده غذایی در دنیا تبدیل کرده است.

طبق اعلام سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل ، ایران، 85 درصد زعفران جهان را به دلیل آب و هوای نسبتاً خشک و آفتابی و دانش کشاورزی که از طریق نسل‌های کشاورز منتقل شده است، تولید می‌کند. اما در اسپانیا، فرانسه، ایتالیا و مناطقی از هند نیز کاشته می‌شود. از خواص دارویی زعفران برای افزایش سلامت عمومی بدن، عملکرد بهتر قلب، چشم، مغز و درمان افسردگی، داروی ضد سرطان قوی آرام بخش اعصاب استفاده کنید. در این مطلب داروپلاس با ما همراه باشید تا بیشتر درباره خواص و کاربرد این گیاه ارزشمند بدانید.

تاریخچه گیاه زعفران

در گذشته، این ادویه گران‌بها، با نام زرپران (گلی که پرهایش شبیه زر است) شناخته می‌شد. کشت و استفاده از زعفران توسط انسان به بیش از 3500 سال پیش برمی‌گردد. در مورد منشاء آن، اختلاف نظر وجود دارد ولی اکثریت افراد اعتقاد دارند که زعفران از ایران سرچشمه گرفته است؛ یونان و بین‌النهرین نیز از دیگر مناطق احتمالی پیدایش آن هستند.

این ادویه اولین بار در قرن 7 قبل از میلاد، توسط گیاه‌شناسان آشوری ثبت شد. از آن زمان به بعد، مدارک مربوط به استفاده از زعفران به مدت 4000 سال شناخته شده است. در طول این مدت، از گل آن برای درمان چندین بیماری استفاده می‌شد. پس از آن، زعفران به آرامی از طریق اوراسیا پخش شد و بعداً به مناطقی از آفریقای شمالی، آمریکای شمالی و اقیانوسیه رسید.

همانطور که قبلاً ذکر شد، زعفران در چندین فرهنگ وجود داشت. اگرچه آشوری‌ها بودند که برای اولین بار این ادویه را ثبت کردند، اما نقاشی‌های دیواری مربوط به دوره یونانی-رومی وجود دارد که نحوه جمع آوری زعفران را نشان می‌دهد. گفته می‌شود که این تصاویر مربوط به سال‌های 1600-1500 قبل از میلاد است و از تمدن مینوی در کرت می‌آیند.

ارزش غذایی گیاه زعفران

موارد زیر ارزش غذایی برای 1 قاشق چایخوری زعفران است که برابر با 0.7 گرم می‌باشد:

• کالری: 2
• پروتئین: 0.08 گرم (1.6 درصد مقدار روزانه یا DV)
• کربوهیدرات‌ها: 0.46 گرم
• فیبر غذایی کل: 0 گرم (0 درصد DV)
• کلسترول: 0 میلی گرم
• کلسیم: 1 میلی گرم (میلی گرم) (0.1 درصد DV)
• آهن: 0.08 میلی گرم (0.44 درصد DV)
• منیزیم: 2 میلی گرم (0.5 درصد DV)
• فسفر: 2 میلی گرم
• پتاسیم: 12 میلی گرم (0.26 درصد DV)
• سدیم: 1 میلی گرم
• روی: 01/0 میلی گرم
• ویتامین C : 6/0 میلی گرم (1 درصد DV)
• تیامین: 001/0 میلی گرم
• ریبوفلاوین: 0.002 میلی گرم
• نیاسین: 01/0 میلی گرم
• ویتامین B6 : 007/0 میلی گرم
• فولات، معادل فولات در رژیم غذایی (DFF) : 1 میکروگرم
• ویتامین:A  4 واحد بین المللی (08/0 درصد DV)

خواص دارویی زعفران

زعفران علاوه بر رنگ‌دهی و عطردهی به غذا، مصارف گسترده دیگری نیز دارد. وجود ترکیبات شیمیایی گوناگون در زعفران، آن را به یک داروی درمانی ارزشمند تبدیل کرده است. بطوریکه با مصرف آن می‌توان از بسیاری از داروهای شیمیایی بی‌نیاز شد. در ادامه به بررسی خواص دارویی این گیاه شگفت‌انگیز خواهیم پرداخت:

خواص زعفران برای مغز

ترکیب کروسین که در زعفران وجود دارد، بیشتر مسئول افزایش عملکرد ذهنی است. به خصوص، این ترکیب، یادگیری و توانایی یادآوری اطلاعات را افزایش می‌دهد. بسیاری از دانشمندان اعتقاد دارند که می‌توان از زعفران برای مقابله با کاهش عملکرد ذهنی مانند آلزایمر (که بسیاری از افراد به دلیل افزایش سن تجربه می‌کنند( استفاده کرد.

تقویت چشم از فواید زعفران

زعفران، منبعی غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها و کاروتنوئیدها است. غلظت بالای کاروتنوئیدهای طبیعی، کروسین، کروستین، پیکروکروسین و فلاونوئیدهای موجود در زعفران، به محافظت از عدسی و شبکیه چشم‌ها در پیری کمک می‌کند. همچنین زعفران می‌تواند عملکرد و ساختار سلول‌های شبکیه را که در اثر تخریب ماکولای (علت اصلی نابینایی) وابسته به سن و استرس اکسیداتیو آسیب دیده‌اند، بازیابی کند.

علاوه بر این، محققان کشف کردند که زعفران ممکن است ژن‌های قابل تغییر در محتوای اسیدهای چرب غشای سلولی بینایی را تغییر دهد، که بر قدرت و دوام بافت چشم تأثیر می‌گذارد.

خواص زعفران برای قلب

آنتی‌اکسیدان‌های موجود در زعفران به کاهش کلسترول و همچنین تری‌گلیسیرید در بدن کمک می‌کنند. کلسترول و لیپوپروتئین‌ها، منجر به تجمع چربی‌ها در رگ‌ها و در نهایت بروز مشکلات گردش خون می‌شود. کروستین موجود در زعفران برای کاهش این لیپوپروتئین در جریان خون، به خوبی کار می‌کند. علاوه بر این، با بهبود پمپاژ اکسیژن، موجب موثر بودن سیستم گردش خون و با از بین بردن پلاک‌ها از مسیر رگ‌ها، به سلامت قلب کمک می‌کند.

زعفران آرامبخش اعصاب

کلسیم و منیزیم، دو ماده معدنی مهم برای تقویت اعصاب آرام هستند. این مواد معدنی با هم کار می‌کنند تا موجب انقباض مناسب و شل شدن عضلات شوند. آنها همچنین به تولید پروتئین و انرژی کمک می‌کنند. منیزیم همچنین ویتامین‌های دیگر را نیز جذب می‌کند. اعصاب شما از کلسیم برای انتقال تکانه‌ها بین اعصاب استفاده می‌کنند. یک مطالعه نشان داد که منیزیم همراه با روی و ملاتونین (هورمونی که چرخه شبانه روز بدن شما را تنظیم می‌کند) کیفیت خواب را بالا برده و بی‌خوابی را بهبود می‌بخشد.

خواص زعفران برای زنان

مطالعات نشان می‌دهد که زعفران می‌تواند به درمان علائم سندرم پیش از قاعدگی (PMS) کمک کند. جالب‌تر اینکه علاوه بر فواید مصرف زعفران برای تسکین علائم سندروم پیش از قاعدگی، بوی ساده زعفران به مدت 20 دقیقه نیز به کاهش علائم PMS مانند اضطراب و کاهش سطح هورمون استرس کورتیزول کمک می‌کند. زعفران برای تسکین دردهای قاعدگی نیز موثر است.

توجه داشته باشید که مصرف زعفران برای زنان در دوران بارداری ممنوع است.

• موثرترین راه افزایش میل جنسی زنان

خواص دارویی زعفران برای مردان

زعفران در مردان می‌تواند موجب درمان ناباروری و درمان اختلال نعوذ شود. در واقع، مطالعات نشان می‌دهد که اگرچه زعفران هیچ تاثیری بر تعداد اسپرم ندارد اما کیفیت و تحرک اسپرم را بهبود می‌بخشد. همچنین مطالعه‌ای که توسط متخصصان اورولوژی ایرانی انجام شد، نشان داد که درمان با زعفران (50 میلی گرم در هفته، سه بار محلول در شیر) در بهبود مشکل دو منطقه‌ای که بر باروری مردان تأثیر می‌گذارد، موثر است.

• افزایش میل جنسی مردان با روش طبیعی و داروی گیاهی

خواص دارویی زعفران برای پوست

زعفران دارای خواص اثبات شده متنوعی برای پوست است که در ادامه به بررسی چند مورد از مهم‌ترین آن‌ها می‌پردازیم:

1. کروسین، ترکیب فعال موجود در زعفران، دارای خواص آنتی‌اکسیدانی قوی است که که با خنثی سازی رادیکال‌‌های آزاد، استرس اکسیداتیو پوست را کاهش می‌دهد. همچنین کروسین از پوست در برابر اشعه ماوراء بنفش (UVA) که مسئول پیری زودرس پوست هستند نیز محافظت می‌کند.
2. خاصیت آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی زعفران، رشد سلول‌های پوستی را افزایش می‌دهد؛ این ویژگی زعفران، خطر ابتلا به عوارضی از جمله عفونت‌های پوستی و اسکار را کاهش می‌دهد.
3. ترکیبات فعال زعفران، از جمله کروسین با کاهش رنگدانه ملانین، از بروز هیپرپیگمانتاسیون در پوست جلوگیری می‌کند.

زعفران داروی افسردگی فعال

شواهد فزاینده‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد زعفران می‌تواند به بهبود خلق و خو کمک کرده و یک ترکیب مفید برای درمان افسردگی باشد. در یک مطالعه تحقیقاتی نشان داده شد که عصاره زعفران، بدون تغییر در سطح سایر هورمون‌های مغز مانند سروتونین، سطح دوپامین را در مغز افزایش می‌دهد. همچنین منبع معتبر دیگری نیز نشان می‌دهد که مصرف 30 میلی گرم زعفران در روز می‌تواند اثرات مشابه داروهای افسردگی خفیف تا متوسط مانند ایمی پرامین و فلوکستین را ایجاد کند.

• داروی ضد افسردگی گیاهی پرکاربرد از نظر پزشکان

تاثیر زعفران بر بیماری کرونا

با شیوع بیماری کرونا، تقویت سیستم ایمنی بدن از اهمیت بالایی برخوردار است. یک سیستم ایمنی ضعیف می‌تواند بدن را بلافاصله بعد از آلودگی به ویروس‌ها، بخصوص ویروس کرونا، از پای درآورد. یکی از مواد غذایی تقویت‌کننده سیستم ایمنی، زعفران است. این ادویه غنی از کاروتنوئید می‌باشد که اعتقاد بر این است که این ترکیب باعث بهبود ایمنی بدن می‌شود. علاوه بر این، زعفران سرشار از آنتی اکسیدان است که به عملکرد موثر سیستم ایمنی کمک شایانی می‌کند.                                 

زعفران ضد سرطان قوی

همانطور که بالاتر گفته شد، زعفران سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ است که به خنثی سازی رادیکال‌های آزاد مضر کمک می‌کند؛ آسیب رادیکال‌های آزاد با بیماری‌های مزمن مانند سرطان مرتبط است. در مطالعات نشان داده شده است که زعفران و ترکیبات آن به طور انتخابی سلول‌های سرطانی روده بزرگ را از بین برده و یا رشد آن‌ها را سرکوب می‌کند، در حالی که سلول‌های طبیعی را بدون آسیب باقی می‌گذارد. این اثر همچنین بر روی پوست، مغز استخوان، پروستات، ریه، پستان، دهانه رحم و چندین سلول سرطانی دیگر نیز اعمال می‌شود.

علاوه بر این، مطالعات بیشتر نشان داده است که کروسین (آنتی‌اکسیدان‌ اصلی در زعفران) ممکن است سلول‌های سرطانی را نسبت به داروهای شیمی درمانی، حساس‌تر کند.

عوارض مصرف زعفران

برخی از تأثیرات منفی زعفران مانند کاهش یا افزایش اشتها، خواب آلودگی، حالت تهوع و استفراغ می‌باشد. به طور کلی زعفران عوارض آزاردهنده‌ای ندارند، اما تعداد کمی از این عوارض آزاردهنده می تواند اضطراب، خلق و خوی سرخوش، گفتار سریع و میل بیش از حد جنسی باشد. حساسیت پوستی، بثورات پوستی، کهیر، دشواری در تنفس نیز ممکن است چندین عارضه جانبی دیگر زعفران باشد.

مصرف زعفران سمی نیز ممکن است باعث زردی شود که در آن زردی سفیدی چشم و پوست ایجاد می‌شود. همچنین مصرف بیش از حد زعفران می‌تواند منجر به استفراغ جدی یا مداوم، اسهال همراه با خون، خونریزی بیش از حد بینی و سرگیجه شدید شود. عوارض جانبی زعفران از فردی به فرد دیگر تغییر می‌کند و همچنین ممکن است با هیچ عارضه جانبی روبرو نشوید.

تداخل دارویی با زعفران

مصرف زعفران با داروهای فشار خون تداخل دارد؛ زیرا زعفران کاهش‌دهنده فشار خون است و مصرف همزمان آن با داروهای کاهنده فشار خون باعث کاهش مضاعف آن و با داروهای افزایش‌دهنده فشار خون باعث عدم نتیجه مطلوب خواهد شد.

مقدار و نحوه مصرف زعفران

به عنوان یک مکمل غذایی، می‌توان روزانه حداکثر 1.5 گرم زعفران را با خیال راحت مصرف کرد. در صورت مصرف در دوزهای بالاتر از پنج گرم، سمی محسوب می‌شود و در دوزهای بیش از 20 گرم در روز می‌تواند کشنده باشد.

روش‌های مصرف زعفران عبارت است از:

1. دم کردن زعفران با آب جوش
2. آب کردن زعفران با یخ
3. چای زعفران
4. دمنوش زعفران

سوالات رایج